Dwie stacje drogi krzyżowej (VI oraz XI) z kościoła p. w. Św. Trójcy w Mogielnicy

malarstwo sztalugowe, technika olejna na podobraziu płóciennym (płótno naklejone na drewniany panel), 63,5x79 cm, Obrazy namalowane zostały na cienkim bawełnianym płótnie naklejonym na drewniany zaplecek, złożony z trzech sklejonych ze sobą desek.

   Autor nie jest znany, sposób malowania wskazuje na XIX-wieczny warsztat prowincjonalny, kręgu częstochowskiego. Obie stacje pochodzą z XII -wiecznego, drewnianego kościoła p. w. Św. Trójcy położonego na cmentarzu parafialnym w Mogielnicy i stanowią część 14-częściowego cyklu.

   Stan obrazów jest bardzo zły, wymagają natychmiastowej interwencji konserwatorskiej. Bawełniane płótno zostało przyklejone na drewniane podłoże klejem skrobiowym i dodatkowo przybite gwoździami. Klej nie został nałożony równomiernie, płótno uległo silnej deformacji. Warstwa malarska na całej powierzchni lica została utrwalona za pomocą kazeiny, która pełniła prawdopodobnie pierwotnie funkcję ochronną. Z czasem uległa jednak dużemu pociemnieniu i spowodowała zmianę kolorystyki malowidła. Wtórna warstwa werniksu została nierównomiernie nałożona. Widoczne są pojedyncze grube zacieki, które utrwaliły brud oraz warstwę pociemniałej kazeiny. Nadało to malowidłu silny połysk, co utrudniło odbiór estetyczny i usztywniło zniekształcenia i pofalowania płótna.

Celem ukończonych obecnie prac konserwatorskich było powstrzymanie procesu niszczenia, przywrócenie obrazom wartości ekspozycyjnej, wydobycie ich walorów artystycznych oraz trwałe zabezpieczenie przed procesami destrukcji. Opracowano projekt konserwatorski, który przede wszystkim miał na celu utrwalenie prostowania skrajnie sfalowanego obrazu. W tym celu zakładał transfer obrazu z podłoża sztywnego na wiotkie – tekstylne umożliwiające właściwą pracę podłożu malarskiemu.

Wykonano specjalistyczne badania fizykochemiczne, przeprowadzono analizę: ikonograficzną, stylistyczną i historyczną, opracowano dokumentację konserwatorską opisową i fotograficzną. Przeprowadzono pełna konserwacja i restauracja obiektów, po której wróciły do kultu i zostały ponownie wyeksponowane w kościele p. w. Świętej Trójcy w Mogielnicy.
*Zdjęcia wykonane przez: Roman Stasiuk, Zuzanna Kuć, Ida Małolepsza

 

Św. Katarzyna Sieneńska, autor nieznany (Józef Franciszek Stanisław Łęski?), I poł. XIX w., Muzeum Archidiecezjalne w Białymstoku

   Obraz namalowany został w technice olejnej na podobraziu płóciennym lnianym. W lipcu 1844 roku na odwrociu został wykonany napis czarną farbą. Przesiąkła ona przez płótno, co spowodowało uwidocznienie na licu ciemnych plam utrudniających wizualny odbiór dzieła.

   Stan zachowania jest zły. Krosno nie jest fazowane, zbudowane ze zbyt cienkich listew, ma liczne ślady po drewnojadach. Zmniejszona została kompozycja; podobrazie płócienne zostało przycięte po bokach. Płótno zaatakowały grzyby i pleśń. Przez nieodpowiednie naprężenie uległo ono deformacjom, pofalowało się przy krawędziach. Szew łączący bryty uwidocznił się na licu. Na całej powierzchni widoczne są postępujące wykruszenia warstwy malarskiej. Warstwa brudu i pożółkłego werniksu dodatkowo zakłóca prawidłowy odbiór.

Celem przeprowadzonych prac konserwatorskich było powstrzymanie procesu niszczenia, przywrócenie obrazowi wartości ekspozycyjnej, wydobycie walorów artystycznych oraz trwałe zabezpieczenie przed procesami destrukcji. Opracowano projekt konserwatorski, wykonano specjalistyczne badania fizykochemiczne, przeprowadzono analizę: ikonograficzną, stylistyczną i historyczną, opracowano dokumentację konserwatorską opisową i fotograficzną. Istotnym problemem była penetracja napisu na lico oraz wtórna zmiana wymiarów obrazu. Przeprowadzono pełna konserwacja i restauracja obiektu, w wyniku której obiekt powrócił do pierwotnych rozmiarów. Przeanalizowano ciekawą technikę malarską którą posługiwał się autor. Ustabilizowano i zabezpieczono obiekt.

Obraz poddano specjalistycznym badaniom kamerą hiperspektralną Headwall co pozwoliło na zrozumienie charakteru zaplamień na licu obrazu oraz dokładniejszą analizę napisu znajdującego się na odwrociu, uwidoczniając jednocześnie stan zachowania malowidła. Jako metoda nieniszcząca, badanie z wykorzystaniem dalekiej podczerwieni służy pogłębieniu wiedzy o obiekcie w sposób nieinwazyjny oraz stanowi uzupełnienie kompleksowego projektu konserwatorskiego. Skanowaniu poddano wybrane fragmenty obrazu stanowiące element szczególnego zainteresowania badawczego.
Analiza z zastosowaniem kamery hiperspeltralnej Headwall miała na celu zbadanie głębszych warstw obiektu oraz uczytelnienie napisu, wykonanego na odworciu, który uwidocznił się również na licu w formie regularnych zaplamień. Technika HSI służyła określeniu ewentualnej obecności pentimenti – odrębnej kompozycji malarskiej lub zmian autorskich, obecności siatki kopisty a także zobrazowaniu stanu zachowania obiektu.

Badania wykluczyły obecność zmian kompozycyjnych oraz siatki kopisty. Na odwrociu obrazu, podczas obserwacji reflektogramów przy długości fali 1600 nm cała inskrypcja widoczna jest jedynie w formie negatywu, ale uwidaczniają się linie pomocnicze. Obserwować również można ślady użycia środka konsolidującego nałożonego od odwrocia. Te obserwacje pomogły scharakteryzować zaplamienia na licu obrazu jako pozostałości przemigrowanego spoiwa do konsolidacji (?).*

*Tekst opracowano na podstawie badań i analizy sporządzonej przez Annę Selerowicz z Międzyuczelnianego Instytutu Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki.

** Zdjęcia: MIK Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Anna Selerowicz

***Zdjęcia dodane jako załączniki, autorki: Prof. A. Potocka,  Łucja Nowak-Wróblewska