Odrzechowa to pięknie usytuowana wieś na Podkarpaciu doświadczona trudną historią. W trakcie Akcji “Wisła” w 1947 roku wysiedlono stąd większość mieszkańców wyznania greckokatolickiego. Świadkiem tej trudnej historii jest XIX wieczna dawna cerkiew, a obecnie kościół rzymskokatolicki p.w św Jana Chrzciciela. W wyniku kilku rearanżacji, wnętrze świątyni zostało niemal zupełnie pozbawione historycznych akcentów.

Odkryto jednak, że fragmenty oryginalnego wyposażenia z XVIII i XIX wciąż znajdują się na strychu odrzechowskiego kościoła.Są to unikatowe elementy ikonostasu, ołtarzy bocznych, oraz ikony, które wchodziły w skład bogatego wystroju wnętrza cerkwi. Zachowane fragmenty oraz ikony świadczą o tym, że wystrój wnętrza dawnej cerkwi był przykładem wysokiej klasy sztuki sakralnej. Prac inwentarzowych podjęła się grupa studentów z Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Warszawie zrzeszona w studenckim Kole Rzemiosła i Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego pod wodzą asystenta Łukasza Wojtowicza, która sama wyszła z inicjatywą ratowania zabytków podkarpackiej świątyni. Wraz ze Stowarzyszeniem na Rzecz Rozwoju Wsi Odrzechowa, którego prezesem jest Wiesław Józefczyk napisali i zrealizowali projekt „Tajmnice Odrzechowej”. Projekt został wyróżniony w konkursie grantowym ”Tu mieszkam tu zmieniam” Banku WBK.

Prace rozpoczęto od zniesienia fragmentów zabytkowego wyposażenia. Początkowo widok nie nastrajał optymistycznie: naznaczone zębem czasu, połamane i zakurzone fragmenty ołtarzów i ikonostasu przypominały ogromną, niepasującą do siebie układankę. Studenci wraz z ekipą strażaków z miejscowej Ochotniczej Straży Pożarnej wynieśli wszystkie fragmenty i dokładnie zinwentaryzowali – każdy najdrobniejszy element został opisany i sfotografowany. Później nastąpiła twórcza praca i próba złożenia elementów w całość.

– Ku naszemu zdziwieniu z tych małych, często kilkucentymetrowych elementów udało się odtworzyć sporą część dawnego wyposażenia. Wyglądało to trochę jak układanie puzzli i dopasowywanie elementów na zasadzie analogii stylowych, widocznych przemalowań – relacjonują uczestnicy.

W efekcie udało się odtworzyć 3 ołtarze pochodzące z różnych okresów funkcjonowania kościoła oraz królewskie wrota i wrota diakońskie pochodzące z XIX wiecznego ikonostasu (część tych ikon zdobi ściany dzisiejszego kościoła). Ponieważ przedwojenne zdjęcia wnętrza nie zachowały się, tylko dzięki rozmowom z mieszkańcami Odrzechowej udało się ustalić, że jeden z ołtarzy pochodzi z pobliskiej wsi i został przywieziony po 1945 r. Również wtedy boczny ołtarz umieszczono w nawie głównej, co potwierdza zdjęcie z lat 60. Na tym współpraca między mieszkańcami, a studentami się nie kończy. W trakcie projektu prowadzone były również warsztaty z pisania ikon i grafiki ludowej, w trakcie których tutejsze dzieci i młodzież wykonali kilkanaście pięknych obrazów ikonowych nawiązujących do dawnych dziejów kościoła w Odrzechowej.

Fragmenty odnalezionych dzieł sztuki są na razie zabezpieczone, jednak w przyszłości planowana jest konserwacja i częściowa rekonstrukcja fragmentów wyposażenia. Jest to możliwe dzięki współpracy studentów z mieszkańcami oraz proboszczem ks. Marianem Bądalem, który odkrywał przed studentami kolejne skarby znajdujące się w kościele. Miejsc takich jak Odrzechowa jest na Podkarpaciu wiele warto o nich pamiętać i ratować od zapomnienia.

 

Magdalena Skarżyńska
Wiceprezeska Koła Rzemiosła i Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego,
Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki w Warszawie